De naam ‘Lightroom’ is in het Nederlands verwant aan ‘Donkere kamer’, de plaats waar analoge foto’s werden ontwikkeld en afgedrukt. Je zou Lightroom niet zozeer een programma voor fotobewerking kunnen noemen, maar programm voor het ontwikkelen en afdrukken van digitale opnames, aangevuld met een bibliotheekfunctie.
Fotobewerking heb je in meerdere varianten, waarbij naast praktische ethische overwegingen gelden. Je zou onderscheid kunnen maken tussen verschillende niveau’s:
- interpreteren;
- corrigeren;
- retoucheren;
- modificeren;
- recreëren.
1 – Interpreteren
Zonder interpretatie is er geen foto. Nadat de sluiter zijn taak heeft volbracht wordt de ruwe data die op dat moment nog in sensor zit uitgelezen en opgeslagen als RAW bestand (zie hoofdstuk Digitale fotografie).
De processor in de camera interpreteert deze data en maakt er een afbeelding van (een .jpg bestand). Deze interpretatis is feitelijk bepaald door de makers van de camera en bijbehorende software. Omdat de camera niets van de werkelijkheid weet, is dit gebaseerd op allerlei gemiddelden. Zowel helderheid en contrast als kleur en kleurbalans worden door het algorithme gekozen. Soms kun je je camera daarbij wat richting geven door het instellen van een specifiek programma, zoals ‘Landschap’ of ‘Portret’. Het resultaat is zou je ‘goed genoeg’ kunnen noemen.
2 – Corrigeren
Het automatisch gegenereerde beeld is weliswaar ‘goed genoeg’, maar doorgaans zeker niet optimaal. En vooral, een ervaren fotograaf ziet de dingen ‘anders’ dan de software en wil ‘iets’ overbrengen met zijn opname. De eerste stap is dan het corrigeren van hetgeen de processor en software er van hebben gemaakt.
De meest voor de hand liggende correcties betreffen helderheid/contrast en kleurbalans/kleurtoon. De camera probeert zelf vast te stellen wat op een foto wit zou kunnen zijn en wat zwart zou kunnen zijn. Vervolgens verdeelt hij alles daartussen in volgens een evenwichtig patroon en kiest waarden voor helderheid/contrast. Een zelfde principe geldt voor de interpretatie van de kleuren.
In het algemeen gaat dat best wel goed, maar in bepaalde omstandigheden zeker niet. Het gaat ‘mis’ bij foto’s met een sterk overheersende kleur en vooral met opnames waarbij sprake is van verschillende lichttemperaturen.
Als voorbeeld is in bovenstaande afbeeldingen sprake van een combinatie van kunstlicht (lage kleurtemperatuur) en daglicht (hoge kleurtemperatuur). Links staat het beeld dat de camera op eigen initiatief geeft. Duidelijk is dat de camera een kleurtemperatuur heeft gekozen op basis van onderdelen waar dachtlicht de overhand heeft. De foto wordt hierdoor te geel, omdat de voor ons overheersende kleurtemperatuur van het kunstlicht komt, Dit corrigeer je door de kleurtemperatuur te verlagen, zoals in de afbeelding rechts. Merk op dat daglicht gedomineerde partijen daardoor blauwer worden. Een kwestie van persoonlijke smaak derhalve.
Een ander type correctie is bijvoorbeeld het perspectief. Het is niet zo gemakkelijk je camera exact recht te houden tijdens de opname terwijl je wel zo had bedoeld. Dit leidt tot afwijkingen zoals een schuine horizon of lijnen die naar elkaar toe trekken. Dit betreft geen fout van de camera, maar van de fotograaf.
Dergelijke afwijkingen kunnen in Lightroom goed gecorrigeerd worden. Maar het hoeft hiet altijd, soms is een opname bewust schuin gemaakt.
3 – Retoucheren
Zo af en toe zie je op een foto iets dat echt storend is, de aandacht afleidt van het onderwerp waar het om gaat. Of een vlek die onstaan is door een stofje op de senser. Ook in de portretfotografie komt dat nogal eens voor: oneffenheden op de huid zoals vlekjes, wratjes, enzovoort.
Het verwijderen van dergelijke storende elementen valt onder de noemer van het retoucheren.
Hier begeven we ons regelmatig op glad ijs, met name in de portretfotografie. Gezichten worden zo ‘mooi’ gemaakt dat een gezicht onwerkelijk wordt. Er wordt een schoonheids ideaal nagestreefd dat niet van deze aarde is.
Hier kom je op een etische kwestie. Wanneer is er nog sprake van retoucheren, wanneer zou je het recreëren kunnen noemen. Je kunt het waarnemen, op jezelf laten inwerken en een keuze maken. Een keuze die uiteraard persoonlijk is: ‘dit gaat voor mij te ver’. Het is onmogelijk hierbij algemene normen en waarden te hanteren.
4 – Modificeren
Bij modificeren wordt de afbeelding echt fundamenteel veranderd. Kleuren zijn niet langer de kleuren die er in werkelijkheid waren. Vormen evenmin. Zoals in het voorbeeld hierboven een grauwgrijze lucht is vervangen door een bontgekleurde lucht van een zonsondergang.
Een ander voorbeeld is het befaamde ‘photoshoppen’: de taille van een wat stevig vrouwspersoon intrekken, borstomvang vergroten of een kromme neus rechter maken.
Ook in landschapsfotografie gebeurt dit, bijvooerbeeld een rotspartij groter of kleiner maken zodat een compositie evenwichtiger wordt.
Zoals al aangegeven met het inmiddels tot werkwoord verheven ‘photoshoppen’ begeven we ons hier buiten het gebied van Lightroom. Hoewel kleuren in een foto, of in delen van een foto, goed mogelijk is, is vormen veranderen niet aan de orde. Dan heb je functionaliteit nodig van andere programma’s, zoals Photoshop.
Hier komt wel de ethiek om de hoek: als iemand na flinke bewerking dat nog laat overkomen als een foto, neigt het naar manipuleren.
5 – Recreëren
Met recreëren wordt hier bedoeld een nieuwe creatie te maken met behulp van bestaand materiaal. Veelal betekent dit het combineren van (delen van) een aantal foto’s in een nieuwe afbeelding.
In Lightroom kan dit niet, daarvoor moet naar programma’s zoals Photoshop.
Het resultaat van zo’n modificatie ziet er vaak uit als een foto, maar eigenlijk is het dat niet langer. Er liggen wel foto’s aan ten grondslag, maar daarna is het puur creativiteit met behulp van computer en software. Inmiddels gaat dat nog verder, met AI (kunstmatige intelligentie) kun je een afbeelding genereren door in tekst te typen wat je zo ongeveer wilt hebben.
Wat je er ook van vindt, het valt buiten de scope van fotografie, richting digitale grafische kunst.