In onze echte wereld beleven wij een stilstaand beeld in drie assen of drie dimensies: horizontaal (links-rechts), verticaal (laag-hoog) en diepte (dichtbij-veraf). Diepte ervaren we doordat we met twee ogen kijken of ons verplaatsen.
Een basale eigenschap van een foto is de beperking tot twee dimensies: links-rechts en hoog-laag. Een foto is en blijft een plat vlak. De derde dimensie, de diepte of voor-achter, is niet fysiek aanwezig maar wordt gesuggereerd. Dat heet ‘perspectief’.
Bovenstaande afbeelding illustreert hoe de diepte wordt gesuggereerd. Bomen die dichtbij zijn worden groter afgebeeld dan bomen die ver weg zijn.
Een tweede kenmerk is dat parallelle lijnen, zoals de kanten van de weg, samen komen op een punt aan de horizon. Dit punt heet ‘verdwijnpunt’.
Het wordt lastiger als er een object in beeld komt. In het voorbeeld hierboven van een huisje zie je het verschil tussen het ‘kind-perspectief’ en een correct geconstrueerd perspectief. Een kind is zich nog niet bewust van het suggereren van diepte en tekent parallelle lijnen evenwijdig.
In de constructietekening zie je de essentie van het perspectief: evenwijdige lijnen die niet parallel liggen met het vlak van de waarnemer komen samen in de verdwijnpunten, virtuele punten op de horizon.
De plaats van de verdwijnpunten op de de horizon hangt af van de afstand van de waarnemer tot het object en de hoek waaronder die kijkt. Als je dichtbij staat, komen ze ook dichter bij het object en worden de lijnen schuiner. Als je heel ver weg staat, liggen de verdwijnpunten ook ver naar links c.q. naar rechts en worden de lijnen bijna evenwijdig. Als je er recht voor staat, ligt het verdwijnpunt precies in het midden van de afbeelding.
Strikt genomen zijn er niet twee, maar drie verdwijnpunten. Naast die op de horizon liggen er ook een op de verticalis.
Links in bovenstaande afbeelding fotografeert de waarnemer een vierkante buis, vanuit een positie recht voor het midden en de camera uitgelijnd met het voor-vlak van de buis. In die situatie vallen twee verdwijnpunten weg (op de horizon en op de verticalis) omdat ze in het ‘oneindige’ liggen. Links of rechts, hoog of laag maakt daarbij niet uit. In het midden komen alle lijnen samen die van voor naar achter lopen. Effectief is er dan slechts één verdwijnpunt aanwezig in de afbeelding.
In de rechter afbeelding is de camera verplaatst naar links en tevens een tikje in de hoogte gericht. Dan spelen alle drie de verdwijnpunten een rol.
Heel vaak proberen we het samenkomen van de verticale lijnen te voorkomen. Dat komt omdat ons meest gangbare standpunt zo’n beetje op ooghoogte ook het midden is van veel objecten, zoals de muren van huizen in een straat. Ook bij foto’s van interieurs werkt dat zo, zie bijvoobeeld funda.
Echter, bij hoge gebouwen gaat dat niet op. Ons standpunt is dan relatief zo laag dat het verticale verdwijnpunt een natuurlijk gegeven is om het perspectief weer te geven.
Met name in die gevallen moet je verzichtig zijn met ‘recht trekken’ in Lightroom of Photoshop. Technisch kan het wel, maar het gaat er onnatuurlijk uit zien, zoals in onderstaande foto.
Om de verticale lijnen van een hoog gebouw parallel op een foto te krijgen zijn er verschillende oplossingen:
- Op relatief grote afstand met een telelens;
- Hoog standpunt kiezen, vanaf een ander gebouw of met een drone;
- Forse groothoek gebruiken, toestel verticaal houden en het overbodige deel van de foto afknippen;
- Een ’tilt shift lens’ gebruiken, waardoor je de sensor verticaal kunt houden.
Bij het kunstmatig (verticaal) recht trekken van een foto verander je als het ware het opname standpunt. Bijvoorbeeld, sta je voor een gebouw van 10m hoog, dan krijg je het alleen recht op de foto als je camera op ca. 5m hoogte staat en je het toestel verticaal houdt. Het beeld verandert hier: je kijkt óp de vloer van de tweede verdieping. Die zou je nooit in beeld krijgen als je op de begane grond staat, het toestel achterover houdt en de opname recht trekt. Bij dit soort neveneffecten van recht trekken krijg je soms het gevoel ‘er klopt iets niet in deze foto’.
